THỰC TẠI VÀ SO SÁNH
Nhận biết thực tại đang xảy ra có nghĩa là khám phá trong từng khoảnh khắc toàn bộ mọi trải nghiệm. Ngoài cái đó ra không còn gì khác, không có cả kinh nghiệm về người đang trải nghiệm.
Kể cả khoảnh khắc người ta cảm nhận về bản thân một cách rõ ràng nhất thì cũng là một cảm giác cụ thể nào đó, chẳng hạn như cảm thấy sức căng của cơ bắp, về độ ấm hay lạnh của cơ thể, về cái đau hay tâm trạng bứt rứt, về hơi thở gấp gáp hay khoan thai. Có nghĩa là cảm nhận đối với thực tại luôn gắn liền với cảm giác trực tiếp liên quan tới thân và tâm.
Biết một cách rõ ràng về cảm giác, khi xúc chạm chẳng hạn, là đang có sự nhận biết trực tiếp và khách quan nhất, không thông qua bất kỳ hoạt động suy tư nào. Chạm hai tay vào nhau, đó là cái biết trực tiếp về cảm giác: độ ấm hay lạnh, thô hay mịn, cứng hay mềm, khô hay ướt, cảm giác dễ chịu hay cảm giác không thoải mái. Ngoài ra, không thể nào nhận biết trực tiếp đối với cái gọi là xúc chạm. Sự xúc chạm vật lý chỉ có thể nhận biết một cách gián tiếp qua hoạt động của suy nghĩ. Chỉ có những gì được nhận biết trực tiếp mới là thực tại, tức là những gì thực có đang diễn ra.
Khi có cảm xúc vui mừng, với quan sát trực tiếp người ta sẽ không đặt tên cho nó, không có thốt ra lời: “Sao vui quá trời!”. Thốt ra lời thì đó chỉ thuần túy là thói quen của việc so sánh. Người ta đã ngầm so sánh trạng thái vui vẻ của hiện tại với các trạng thái khác trước đây. Quan sát thực tại thì không thể có so sánh vui vẻ hay buồn bã. Như vậy, khi có so sánh thì không còn nhận biết thực tại, tâm thức lúc đó bị hoán chuyển qua lại rất nhanh giữa hai cảm xúc của hiện tại và quá khứ.
Ngôn từ, hồi tưởng hay ký ức không thể thay thế cho khả năng nhận biết thực tại. Cái biết qua việc nhớ lại là cái biết thứ cấp và gián tiếp. Việc nhớ lại kinh nghiệm đã qua thường có tính xơ cứng và bị chốt chặt, trong khi cái biết trực tiếp thì luôn có tính tươi mới và tức thì. Cả hai cái biết này đều có thể được sử dụng nhưng tạo ra các kết quả khác nhau. Hiểu theo cách đơn giản thì thực đơn của nhà hàng là rất cần thiết nhưng không thể thay thế cho bữa ăn. Chỉ khi nào quan sát thực tại trực tiếp thì mới có thể như người ta hay nói: “Quan sát như nó là” hay còn được gọi là sống với hiện tại ở cấp độ cao nhất, còn quan sát với việc so sánh là đang liên kết hiện tượng xảy ra với những gì đã biết trong quá khứ.
