TỰ DO TÂM THỨC
Tự do là một phạm trù mà hầu hết mọi người đều rất thích thú khi được nói tới hay được thể hiện - tự do hành động, tự do ý chí hay bất kỳ giá trị nào được gắn với thuật ngữ này. Xét về mặt thực chất, mọi hành động, lời nói hay suy nghĩ dẫn đến sự bất ổn cả bên trong và bên ngoài thì không thể đem lại bất kỳ sự tự do nào. Sự bất ổn này cũng có nghĩa là những xáo trộn, ràng buộc và sự an nguy về mặt thể chất và tinh thần cho bản thân cũng như cho mọi người xung quanh.
Về cơ bản, người ta chia ra làm hai loại tự do: tự do thoát khỏi một cái gì đó và tự do đạt được cái gì đó. Nếu đang có sự ràng buộc và người ta thoát khỏi các ràng buộc, chi phối bấy lâu nay thì đó là sự tự do. Mặt khác, khi mong mỏi, tầm cầu điều gì đó và người ta có được khả năng về điều kiện và nguồn lực để thực thi ý chí của mình thì đó cũng là một loại tự do để có thể định đoạt theo ý chí. Mặc dù, với việc phân chia này thường được mặc định rằng sự tự do thứ hai mang tính tích cực hơn so với cái đầu. Tuy nhiên, việc phân chia và mặc định đều do con người tạo ra nên nó chỉ là tương đối, tuỳ theo từng góc nhìn.
Trên thực tế, những cái người ta tìm kiếm hầu như là tự do đến từ bên ngoài - đó là tự do đi từ chỗ này đến chỗ kia, tự do làm điều mình thích, tự do tầm cầu, tìm kiếm và lựa chọn. Những tự do này đều có tính hữu hạn và tiềm ẩn xung đột cả về lợi ích cũng như sự hoà hợp tự nhiên.
Tự do bên trong là phạm trù hoàn toàn khác biệt, nó vượt ra ngoài mọi ràng buộc và ước lệ về mặt tâm thức. Tự do bên trong hay còn gọi là tự do tâm thức chỉ có được khi không còn nắm giữ bất kỳ ý niệm nào do tâm tạo. Tự do bên trong là một năng lực tự nhiên và đi cùng với điều đó thì khái niệm tự do cá nhân - một thuộc tính mang tính gắn kết hay tách rời của xã hội, cũng không còn cần thiết được xét đến. Vì xét theo thực tại, tự do chỉ đơn giản là tự do, không phải là tự do của người này hay người khác.
Như vậy, tự do thực sự mang tính vượt thoát và chỉ có được khi đối diện trong mọi hoàn cảnh, dù là thuận lợi hay nghịch cảnh, tâm thức không còn bất kỳ các phản ứng hay đối đãi. Nó hoàn toàn thoát ra khỏi mọi ý niệm về thời gian, nơi chốn, con người và cũng không còn cả ý niệm cố gắng được tự do theo cách này hay cách khác.
